Er vloeit dezer dagen veel inkt omtrent fusies. De fusie tussen Antwerpen & Borsbeek enerzijds en een mogelijke fusie tussen Mechelen & Boortmeerbeek anderzijds, maken dat des te actueler. Zéker voor andere centrumsteden.

Ik neem u graag even mee in de historiek van fusies. België startte namelijk in 1830 met wel 2.739 gemeenten. Dat aantal bleef min of meer gelijk tot een eerste, beperkte fusiegolf in 1961. De grootste fusiegolf dateert van 1977. Het aantal Belgische gemeenten werd toen gereduceerd van 2.359 naar 596 gemeenten. De huidige deelgemeenten van Aalst werden toen met Aalst samengevoegd tot 1 stad.

De Vlaamse regering tracht al langer om – vooral kleinere – gemeenten te verleiden tot een fusie. Sommige gemeenten zijn namelijk zodanig klein dat hun bestuurskracht amper volstaat om de hedendaagse uitdagingen op lokaal niveau het hoofd te kunnen bieden. Denk bv. aan de kleinste gemeente van Vlaanderen: Herstappe telt welgeteld 79 inwoners. Ook het gemeentebestuur van Herstappe staat in voor het onderhoud en de heraanleg van wegen en riolering, het toekennen van bouwvergunningen, het verdelen van identiteitskaarten, etc.

Sinds een tiental jaren biedt de Vlaamse overheid daarom een wortel om de kleinere gemeenten naar een grotere schaal te krijgen: schuldovername. Eerder was dat tot €20 miljoen, wat toen leidde tot 7 fusies. Vandaag gaat het zelfs tot €50 miljoen. Op heden zijn er 8 nieuwe fusies bevestigd en zitten er nog enkele in de pijplijn. En wat opvallend is: daar zitten nu ook centrumsteden bij.

Waarom hebben deze gemeenten gekozen voor een fusie? Ik licht dat graag voor u toe, want er zijn meerdere redenen:

1) De belangrijkste is uiteraard financieel:

a. De schuldovername die Vlaanderen aanbiedt, zeker voor grotere fusies, is niet min. Voor Mechelen, dat een zeer grote schuldenproblematiek kent, zou het een handige manier zijn om aan schuldafbouw te doen. Door deze beweging zullen Aalstenaars in de toekomst de schulden van Mechelen en Antwerpen mee moeten betalen, maar omgekeerd niet. Voor Aalst zou 1/3de van onze schuld nochtans kunnen doorgeschoven worden. Maar naast die schuldovername zijn er nog belangrijke financiële aspecten.

b. Zo zou een fusie van Mechelen met Boortmeerbeek ertoe leiden dat de nieuwe fusiestad meer dan 100.000 inwoners telt. Dat betekent meer middelen uit het Gemeentefonds: €10 miljoen éxtra per jaar. Indien Aalst zou fusioneren met een buurgemeente, zou hetzelfde voor ons gelden.

c. Ook efficiëntiewinsten zijn hierbij van belang. De eerdere fusie van Tongeren en Borgloon wijst bv. uit dat de nieuwe fusiegemeente jaarlijks €5 miljoen extra beleidsmarge heeft.

d. Reken maar eens uit voor een volgend meerjarenplan: €50 miljoen schulden weg, €60 miljoen extra ontvangsten en €30 miljoen extra beleidsmarge door efficiëntiewinsten. Als schepen van Financiën, kan ik mijn neus niet optrekken voor €140 miljoen éxtra. Als je weet dat Aalst via de eigen lokale belastingen jaarlijks zo’n €7 miljoen ontvangt, weet je dat dit zéér veel geld betekent voor Aalst. Die extra middelen kunnen ingezet worden voor bijkomende investeringen en/of lagere belastingen.

2) Een tweede belangrijke reden is bestuursmatig.

a. Een fusie leidt door het bundelen van krachten tot een hogere bestuurskracht voor de nieuwe gemeente. Regelgeving wordt almaar uitgebreider en complexer. Voor vele kleine besturen, waar diensten vaker uit 1 personeelslid bestaan, is dat moeilijk om te bolwerken.

b. Vlaanderen kijkt meer en meer naar het lokale niveau om taken over te nemen (denk bv. aan vaccinatiecentrum, opvang van Oekraïense vluchtelingen). Er zit ook nog een decentralisatie-oefening in de pijplijn die lokale besturen meer verantwoordelijkheden zal geven. Deze evolutie is bijvoorbeeld duidelijk geworden in Lede. Vlaanderen wil daar het Blosocentrum Putbos afstoten richting de gemeente, die niet over voldoende middelen beschikt om dat centrum over te nemen. Daardoor komt de toekomst van het centrum op de helling te staan.

c. Bovendien is het op de huidige arbeidsmarkt zeer moeilijk voor lokale besturen om kwalitatief personeel te vinden. Voor een stad als Aalst leidt dat niet tot drama’s, maar voor kleinere gemeenten met zeer kleine diensten, betekent dat soms dat die dienstverlening stopt. Een fusie kan dergelijke zaken vermijden.

3) Een derde reden is politiek:

a. Ik heb al langer het gevoel dat de Denderstreek bij de hogere overheden niet in de bovenste schuif ligt. Wist u bv. dat Aalst van alle centrumsteden het minste steun per inwoner uit het Gemeentefonds ontvangt van alle centrumsteden? Dat verschil loopt per jaar soms al snel in de miljoenen euro’s.

b. Op dit moment is Aalst de 5de grootste stad van Vlaanderen. We tellen nipt meer inwoners dan een groepje centrumsteden als Mechelen, Sint-Niklaas, Oostende, Hasselt of Kortrijk. Mechelen zou fors groter worden na een fusie en weegt vandaag al meer op besluitvorming dan de hele Denderstreek samen. Wat als anderen ook die sprong kunnen maken en wij niet? Sterker wegen op bovenlokale besluitvorming zal maar op 1 manier kunnen: samen.

4) Tot slot moeten we als centrumstad ook strategisch naar de toekomst kunnen en durven kijken. De beweging op vlak van fusies zal vroeg of laat evolueren naar een verplichting. Dat lag al op tafel bij de laatste regeringsonderhandelingen op Vlaams niveau. Toen werd nog gesproken van minstens 20.000 als schaalgrootte, maar uit parlementaire debatten blijkt dat er nu eerder richting 50.000 wordt gekeken, naar het voorbeeld van Denemarken. Van alle buurgemeenten komt enkel Dendermonde in de buurt van die grens. Eens die verplichting er komt heeft dat 2 nadelen voor diegenen die dan de stap nog niet gewaagd hebben:

a. Ten eerste zal de schuldovername wegvallen. Net dit zorgt voor de grote impuls voor de fusies die vandaag doorgaan. Willen we die kelk aan ons laten voorbij gaan en wel meebetalen aan hun schulden?

b. Ten tweede zou ik liever zelf kiezen met wie te fusioneren dan dat ons een keuze wordt opgedrongen. De tijd van gedwongen huwelijken ligt gelukkig al even achter ons in Vlaanderen, ik hoop dat zo te kunnen houden voor Aalst.

Ik lees al snel op sociale media dat ik zou pleiten voor fusies omdat ik dan als schepen meer zou verdienen. Ook hen wil ik gerust stellen: het loon van de burgemeester en schepenen zal pas wijzigen als onze stad meer dan 150.000 inwoners telt. Zelfs met een fusie tussen Aalst en 2 andere gemeenten halen we dat niet en dat is zeker ook het doel niet.

Bovendien ben ik mij zeker bewust van de valkuilen van een fusie. Burgers – en zeker Aalstenaars – ook ikzelf, identificeren zichzelf graag met hun bestuur en hun medeburgers. Een gemeentebestuur moet herkenbaar zijn, nabij en voeling hebben met wat er leeft bij de bevolking. Cijfers van Statistiek Vlaanderen wijzen uit dat burgers van alle overheidsniveaus net het meeste vertrouwen hebben in het lokale niveau. Hoe groter een stad, hoe groter de afstand dreigt te worden. Laat duidelijk zijn: het is van het Aalsters stadsbestuur nooit de bedoeling geweest om te groeien. Ook wil ik absoluut vermijden dat een fusiepartner zou opgeslorpt worden door Aalst. Net zoals in een huwelijk moeten beide partners overtuigd zijn van elkaar op het moment van de toezegging én daarna. Dat vereist draagvlak bij de bevolking, zoals nu te merken is in Boortmeerbeek. Een dergelijke beweging hoeft niet heimelijk te zijn. Het vereist respect voor de eigenheid en gevoeligheden van fusiepartijen. Beide partijen moeten erop vooruit gaan. Er dient zich voor al deze gevoeligheden wel een opportuniteit aan: districten met financiering.

Door de structuur van districten hoeft een fusie niet eens veel verschil te maken op het terrein. Het maakt het mogelijk dat het bestuur van beide gemeenten dicht bij diens burger blijft, elk met hun eigen identiteit. Het enige verschil van die fusie: een smak geld erbij om méér te doen voor burgers óf burgers minder belastingen te doen betalen. Op die manier moeten we hier wat mij betreft ook naar kijken: laat ons streven naar een fusie die een gigantische financiële duw in onze rug geeft zonder de eigenheid te moeten opgeven.